‘Oant moarn’, dankzij Piet Paulusma weet heel tv-kijkend Nederland dat dit ’tot morgen’ betekent; de in 2022 overleden weerman heeft de Friese streektaal in de schijnwerpers gezet.
FRYSLAN, 22-03-2024 – Ook populaire Netflix-series zoals ‘Undercover’, waarin met een Brabants dialect wordt gesproken, en de kenmerkende ‘O’ van zangeres en voormalig coach van ‘The Voice of Holland’, Ilse DeLange uit Almelo, dragen bij aan de representatie van streektalen. Maar hoe zit het met de jongeren? Het spreken in regionale talen lijkt al geruime tijd af te nemen onder de jongere generaties. Als we niet opletten, zullen bepaalde dialecten het risico lopen om uit te sterven.
Iedereen mag trots zijn op zijn of haar regionale taalroots. Daarom heeft Preply, een platform voor online taallessen, voor Dialectmaand een campagne gelanceerd om jonge Nederlanders te inspireren meer te spreken in hun streektaal. Het platform verdiept zich in de regionale taalvariaties van het Nederlands, de representatie van streektaal op tv en heeft een lijst samengesteld van bekende Nederlanders op TikTok die de regionale talen in leven houden.
Het afgelopen jaar steeg het aantal Google zoekopdrachten naar ‘oefeningen voor accentloos spreken’ met 600%
Volgens onderzoek van het CBS uit 2021 spreekt meer dan 75 procent van de mensen van 15 jaar en ouder thuis Standaardnederlands. De rest van de bevolking spreekt thuis een regionale taal, waaronder Fries, Limburgs en Nedersaksisch (10,2 procent), een dialect (5,4 procent) of een andere taal (8,2 procent). Slechts 4,4% van de leeftijdsgroep 15-25 jaar spreekt thuis met een dialect, terwijl dit percentage stijgt naar 7,8% in de leeftijdsgroep 55-65 jaar. Dit wordt ook opgemerkt door universitair taaldocent Stef Grondelaers, die constateert dat het aantal jongeren in Nederland dat dialect spreekt steeds verder afneemt.
De afname van het gebruik van dialecten onder jongeren in Nederland is zorgwekkend voor de houdbaarheidsdatum van het dialect. Digitalisering en globalisering spelen hierbij een rol, waarbij jongeren vaker het Algemeen Beschaafd Nederlands (ABN) overnemen. Stigma en discriminatie op de werkvloer of in het onderwijs zorgen ervoor dat veel jonge ouders hun kinderen het ABN aanleren in plaats van een dialect. Ook zorgen de vooroordelen vanuit de Randstand vaak voor schaamte waardoor jonge Nederlanders van hun accent af willen komen. Ze voelen zich niet serieus genomen of worden nagepraat. Online wordt er dan ook steeds vaker hulp gezocht om van het accent af te komen. Het aantal Google-zoekopdrachten naar ‘oefeningen voor accentloos spreken’ steeg het afgelopen jaar met 600%. Ook op YouTube wordt veelvuldig gezocht naar manieren om van een accent af te komen; in december 2023 werd de zoekterm ‘hoe kom je van een accent af’ ongeveer 17,5 duizend keer ingevoerd. Met name het Limburgse accent stond in het afgelopen jaar in de belangstelling, met een stijging van 50% in het aantal zoekopdrachten op YouTube. Daarnaast wordt er ook meer gezocht naar hulp van een logopedist om van een accent af te komen. In de afgelopen 12 maanden steeg het aantal Google-zoekopdrachten naar ‘logopedie accent afleren’ met 33%. Deze ontwikkelingen zijn zorgwekkend, aangezien de diverse dialecten en accenten juist kleur geven aan onze taalkaart in Nederland.
Hoe zeg je ‘doei’ in verschillende dialecten?
Dat Nederland een uniek taallandschap heeft blijkt ook uit de verschillende regionale variaties van het woord ‘doei’. Op de onderstaande landkaart van Nederland zie je hoe 21 dialecten kleur geven aan onze taalkaart en hoe ‘doei’ in verschillende dialecten wordt uitgedrukt. Natuurlijk zijn er nog veel meer dialecten en dus ook regionale variaties op het woord ‘doei’; volgens sommige bronnen bestaan er wel honderden verschillende dialecten in Nederland.
Het verschil tussen een accent en dialect
Veel mensen denken dat een accent hetzelfde is als een dialect, maar dat is niet het geval. Zo heeft een dialect een eigen grammatica, woordenschat en tongval. Een accent heeft geen eigen woordenschat, het gaat hier vooral om de uitspraak. De woordenschat is hetzelfde als het Standaardnederlands, maar de klank is anders.
Trots op je accent en dialect: dit zijn de bekende Nederlanders op TikTok die de regionale talen in leven houden
Preply is op zoek gegaan naar invloedrijke Nederlanders op TikTok die hun regionale taal vol trots delen met hun achterban. Vervolgens is er een ranglijst samengesteld. Deze lijst is gecreëerd aan de hand van criteria zoals het aantal volgers, het gemiddelde aantal video’s, het gemiddelde aantal weergaven, en het percentage volgers in de leeftijdscategorie 18-24 jaar. Hoe hoger de score, des te hoger staat de regionale taalfluencer in de ranglijst. Ben je benieuwd welke bekende Nederlanders nog meer met een accent of dialect spreken? Bekijk dan vooral de complete ranglijst in het volledige onderzoek.
De top 3 bekende Nederlanders die regionale talen weer op de kaart zetten
-
Stijn Saman: de Zeeuwse taalfluencer van Nederland
Met bijna 750 duizend volgers op TikTok, ongeveer 600 video’s en een gemiddeld aantal views van 416,9 duizend, prijkt content creator Stijn Saman (@stijnsaman) bovenaan als de Zeeuwse taalfluencer in onze ranglijst. Ongeveer 59,5% van zijn volgers behoort tot de leeftijdscategorie van 18-24 jaar, waardoor hij met zijn video’s jongere Nederlanders kan inspireren om hun Zeeuwse dialect te omarmen. Een video waarin hij Zeeuws spreekt, werd bijna 640 duizend keer bekeken, ontving meer dan 85 duizend likes, werd 4657 keer opgeslagen en meer dan tweeduizend keer doorgestuurd. Een dergelijke video kan het gebruik van het Zeeuws dialect onder jongeren aanmoedigen.
-
Limburgse trots: Dylan Haegens
Op de tweede plaats in onze ranglijst vinden we YouTuber Dylan Haegens. Deze bekende Nederlander onder jongeren is niet alleen populair op YouTube (met meer dan 2 miljoen abonnees), maar behaalt ook op TikTok gemiddeld zo’n 430,9 duizend views met zijn video’s. Hij is van Limburgse afkomst en telt meer dan 1,5 miljoen volgers op TikTok, waar hij meer dan 200 video’s heeft geplaatst. Hoewel je Dylan online niet vaak met een Limburgs dialect zult aantreffen, is zijn Venrayse accent overduidelijk te horen. Ongeveer 58,7% van zijn volgers is tussen de 18-24 jaar oud, wat hem tot de perfecte regionale taalfluencer voor jongeren maakt.
-
Joost Klein zet het Fries wereldwijd op de kaart
Twaalf punten gaan naar Joost Klein! Als het aan Friesland ligt, zal Joost Klein dit jaar ongetwijfeld de twaalf punten scoren bij het Europees Songfestival. Met bijna 600.000 volgers zet de in Leeuwarden geboren muzikant het Fries wereldwijd op de kaart. In zijn video’s zien we naast de Engels en Duitse taal ook regelmatig het Fries en de Friese vlag voorbij komen. Joost Klein laat in zijn muziek vol trots horen waar hij vandaan komt. Zo ging hij in 2023 viraal in Duitsland met zijn nummer “Friesenjung”. In 2022 lanceerde hij zelfs zijn album genaamd “Fryslân” met nummers zoals de “Fryslân bop”. Zijn video’s worden gemiddeld zo’n 1,2 miljoen keer bekeken en 62,5% van zijn volgers is tussen de 18 en 24 jaar oud, wat hem dus de ultieme regionale taalfluencer maakt voor de jonge Nederlanders. Zelfs in zijn nieuwe nummer voor het Eurovisie Songfestival ‘Europapa’, wordt ook Brabant vertegenwoordigd: “Welkom in Europa, jonguh!”, hoor je de cultheld van New Kids in het nummer. De videoclip, waarin dus een woordje Brabants te horen is, trekt wereldwijd veel belangstelling. De officiële clip is alleen al op YouTube meer dan 13 miljoen keer bekeken. Op TikTok heeft de video op het officiële kanaal van het Eurovisie Songfestival meer dan 7,1 miljoen views, en op het officiële Instagram-account van Eurovision is het korte fragment van de inzending meer dan 7 miljoen keer bekeken. Op zowel TikTok als Instagram heeft Joost zijn clip de meeste views van alle inzendingen. En dit zijn alleen nog maar de views van de officiële social media accounts. Er zijn ontelbare video’s met gigantisch veel engagement en bereik waarin bekende YouTubers en TikTokkers reageren op de clip. Als iemand laat zien dat je trots mag zijn op je regionale afkomst, dan is het Joost Klein wel.
Naast deze lijst zijn er uiteraard vele andere taalfluencers die niet alleen op TikTok maar ook op diverse andere socialmediakanalen de regionale talen onder de aandacht brengen. Kiki Bosman, de zelfbenoemde ‘yup’, neemt met haar online serie “De Yup en de Jordanees” een diepe duik in de Jordaanse cultuur, waardoor haar bijna tweeënveertigduizend volgers op Instagram een kijkje krijgen in de Jordaanse taal. De Brabantse Iris Rulkens, bekend van haar grappige typetjes en imitaties van bekende Nederlanders, laat met haar video’s op Instagram (met 185 duizend volgers), TikTok (met 110,8 duizend volgers) en op televisie op een humoristische manier allerlei accenten zien. Haar video waarin ze in 60 seconden 10 accenten imiteert, is op TikTok al meer dan 2,4 miljoen keer bekeken. Andere bekende Nederlanders, zoals o.a. het Friese topmodel Doutzen Kroes en de zanger met een zachte G Guus Meeuwis, dragen met behulp van socialmediaposts, interviews en tv-optredens bij aan de acceptatie van regionale talen en accenten.
Accenten en dialecten op tv
Niet alleen op sociale media, maar ook de representatie van accenten en dialecten op tv heeft invloed op het gebruik van dialecten en accenten onder jongeren. Zo plaatste de komische serie “New Kids” op humoristische wijze het Brabantse accent in de schijnwerpers, en ook in de film “De Bende van Oss” wordt er in het Brabants gesproken. In de populaire Netflix-series “Undercover” en “Ferry” wordt het Brabantse dialect vertegenwoordigd door de Brabantse acteur Frank Lammers en de koningin van de accenten, Elise Schaap, waardoor kijkers een authentiek inzicht krijgen in de lokale cultuur. Schaap ging vorig jaar nog voor het RTL4 tv-programma “Blablabla Met Schaap” door heel Nederland om verschillende accenten en dialecten te leren.
Het Friese dialect wordt met trots gepresenteerd in films zoals “Grutte Pier” (2022). Dankzij boerin Bertie uit Boer zoekt Vrouw weten veel Nederlanders dat het woord “hosternokke” een Zeeuwse vertaling is van het vloekwoord “Godverdomme”. En met een volledige Limburgse cast die in het Limburgs dialect spreekt, zet de film “Zondebokken” (2023) de schijnwerpers op de Limburgse cultuur.
Echter, er is nog werk te verrichten op het gebied van de representatie van dialecten op Nederlandse tv. Zo zou in de politieserie “Flikken Maastricht,” die zich afspeelt in Maastricht, de hoofdrolspeler Eva, gespeeld door Angela Schijf, bijna in het dialect hebben gesproken, maar werd toch besloten om het in het Standaardnederlands te houden.
Waarom is het belangrijk dat jongeren in een dialect blijven spreken?
Het behouden van dialecten draagt bij aan de algehele taaldiversiteit in Nederland. De variatie aan dialecten maakt onlosmakelijk deel uit van ons unieke taallandschap en onze tradities. Het spreken van een dialect of met een accent kan ook bijdragen aan saamhorigheid, vooral in een tijd waarin eenzaamheid onder zowel ouderen als jongeren een groeiend probleem is. Velen ervaren het gevoel geen volwaardig onderdeel te zijn van een gemeenschap en spenderen daarom veel tijd alleen, vooral ouderen in verzorgingshuizen en jongeren meestal achter een scherm. Het is belangrijk dat ze toch met elkaar kunnen blijven communiceren zonder dat er een taalbarrière ontstaat, bijvoorbeeld doordat jongeren het dialect van hun grootouders niet kunnen verstaan. Bovendien is het spreken van meerdere talen, zoals een dialect als moedertaal en het Algemeen Beschaafd Nederlands (ABN) als tweede taal, gunstig voor de ontwikkeling van kinderen. Er zijn aanwijzingen dat meertaligheid aanzienlijke cognitieve voordelen met zich meebrengt, zoals blijkt uit onderzoek van de Universiteit van Utrecht, waaruit naar voren komt dat Fries-Nederlandse kinderen een voordeel hebben bij aandachtstaken die concentratie vereisen en het werkgeheugen aanspreken.
De taalexperts bij Preply geven tips om het dialect in leven te houden
Spreken met een accent of dialect kan een mooie manier zijn om je afkomst te delen. Hier zijn enkele tips over wanneer en hoe je je dialect kunt gebruiken:
1. Informele situaties: het gebruik van een accent of dialect past goed in informele situaties, zoals bij vrienden, familie, je lokale omgeving zoals de supermarkt of in sociale settingen zoals in een café of restaurant. Het voegt een persoonlijke touch toe aan je communicatie en laat je omgeving zien waar je vandaan komt. Hierdoor kun je overeenkomsten vinden met anderen uit dezelfde omgeving.
2. Culturele trots: je kunt je accent of dialect gebruiken om trots te laten zien waar je vandaan komt en anderen bewust te maken van de diversiteit van taal in Nederland.
3. Social media: op platforms zoals TikTok, waar authenticiteit en engagement door het algoritme worden beloond, kun je, net zoals de regionale taalinfluencers uit ons onderzoek, met trots je accent of dialect laten zien. Het kan een leuke manier zijn om verbinding te maken met anderen die dezelfde roots delen.
Is het gepast om in een professionele omgeving een dialect te gebruiken?
In professionele contexten is het van belang om te overwegen of het gebruik van een dialect passend is. In formele zakelijke situaties kan het soms beter zijn om het Algemeen Beschaafd Nederlands te hanteren. Maar als de werkomgeving lokaal is en een informele sfeer heeft, kan spreken met een accent juist een persoonlijke touch geven. Het is echter essentieel ervoor te zorgen dat iedereen je goed kan begrijpen en dat je collega’s van buiten de regio niet buitensluit door in een dialect te spreken. Pas je spreektempo aan en vermijd te veel lokale uitdrukkingen die niet algemeen bekend zijn. Indien nodig, leg de betekenis van bepaalde woorden uit om het gesprek inclusief te houden.
Eerder deed Preply al onderzoek naar de verengelsing van de Nederlandse taal op de werkvloer. Uit dit onderzoek bleek dat het Engelse taalgebruik vooral populair is onder jongeren. Volgens de 18-24 jarige Nederlanders geeft het gebruik van Engelse woorden en uitdrukkingen je een imagoboost.
